Правила казахского языка > Септіктер мен септеуліктер (Падежи и послеслоги)

Септіктер мен септеуліктер (Падежи и послеслоги)

Септік — сөйлемдегі сөздерді бір-бірімен байланыстырып, олардың арасындағы синтаксистік қатынастарды көрсетіп, өзі жалғанған сөзге заттық ұғымға қатысты грамматикалық мағына үстейтін қосымша.

Падеж — это форма образования и функция слова, наделение слов определенными синтаксическими ролями в предложении, связующее звено между отдельными частями речи предложения. Это склонение слов, частей речи, характеризующееся изменением их окончаний.

Зат есімдердің септелуі (Склонение существительных)

Падеж	Септік	Сұрақтар (вопросы)	Жалғаулар (окончания)	Мысал (пример)
Именительный	Атау	кiм? (кто?), не? (что?)	Жалғауы жоқ (Нет окончания)	мектеп (школа)
Родительный	Ілік	кiмнiң? (кого?), ненiң? (чего?)	-ның/–нің, -дың/-дің, -тың/-тің	мектептің* (школы)*
Дательный	Барыс	кiмге? (кому?), неге? (чему?), қайда? (куда?)	-ға/-ге, -қа/-ке, -на/-не, -а/-е	мектепке (школе, в школу)
Винительный	Табыс	кiмдi? (кого?), ненi? (что?)	-ды/-ді, -ты/-ті, -ны/-ні, -н	мектепті (школу)
Местный	Жатыс	кiмде? (у кого?), неде? (на чём? в чём?), қайда? (где?), қашан? (когда?)	-да/-де, -та/-те, -нда/-нде	мектепте (в школе)
Исходный	Шығыс	кiмнен? (от кого?), неден? (от чего?), қайдан? (от куда?)	-дан/-ден, -тан/-тен, -нан/-нен	мектептен* (из школы)*
Творительный	Көмектес	кiммен? (с кем?), немен? (с чем?)	-мен, -бен, -пен	мектеппен* (школой)*

Пример разбора по падежам:

Ит сөзі (Слово собака)

А.с. (не?) ит. Ит - ең жақсы дос!
І.с. (ненің?) иттің. Иттің ойыншығы еденде жатты.
Б.с. (неге?) итке. Мен итке сүтті бердім.
Т.с. (нені?) итті. Алексей көршілестік итті жақсы көреді.
Ж.с. (неде?) итте. Итте әдемі бір шүйке жіп бар.
Ш.с. (неден?) иттен. Мысық ашуын иттен алады.
К.с. (немен?) итпен. Ол итпен ойнайды.

Отаны сөзі (Слово Родина в 3 лице)

А.с. (несі?) Отаны. Оның Отаны - Қазақстан.
І.с. (несінің?) Отанының. Отанының табиғаты тамаша болған.
Б.с. (несіне?) Отанына. Ол өз Отанына ұзақ қызмет етеді.
Т.с. (несін?) Отанын. Борат Отанын жақсы көреді.
Ж.с. (несінде?) Отанында. Отанында жақсы адамдар тұрады.
Ш.с. (несінен?) Отанынан. Өткен жылда Арман Отанынан кетеді.
К.с. (несімен?) Отанымен. Ол Отанымен мақтанады.

Разбор: Склонение существительных

Введите слово:

Септеуліктер деп объекті мен объектінің не предикаттың арасындағы түрлі грамматикалық қатынастарды білдіру үшін қолданылып, белгілі бір септік жалғауын меңгеріп тұратын көмекші сөздерді айтамыз.

Септеуліктер өздері тіркесетін есімдерге, субстантивтенген өзге де атаушы сөздерге себептік, бағыттық, мақсаттық, көмектік, мезгілдік, қайталау, талғау, үдету, ұқсату сияқты әр қилы грамматикалық мағыналарды жамап тыңғылықтандырып отырады.

Послелоги выражают отношение между предметами и управляют каким-либо падежом именных частей речи. Послелог всегда стоит после управляемого слова и этим отличается от предлогов, которые всегда предшествует словам.

Послелоги сочетаются с существительными, местоимением, причастием и инфинитивом по определенным падежам. Послелоги самостоятельного лексического значения не имеют. Дополнительно усиливают семантико-лексические значения.

Послелоги по своему значению, в основном, соответствуют русским предлогам и многие из них требуют определенных падежей. Они обычно стоят после знаменительных слов, к которым относятся.

Септіктер мен септеуліктер (Падежи и послеслоги)

Атау септікті меңгеретін септеуліктер	Үшін Сайын Сияқты Туралы Арқылы Бойы, бойымен Шамалы, шақты, қаралы Ғұрлы (ғұрлым)
Барыс септікті меңгеретін септеуліктер	Дейін (шейін) Қарай, таман Салым, тарта, жуық, таяу
Шығыс септікті меңгеретін септеуліктер	Гөрі Бері Кейін Соң Бұрын Бетер
Көмектес септікті меңгеретін септеуліктер	Қатар Бірге Қоса