Етістік (Глагол)

Етістік түрлері (Виды глаголов)

құрамына қарай:

• Дара (Простой – один корень)

Мысалы: сөйле, жаз, әкел.

• Күрделі (Сложный – несколько корней)

Мысалы: бара жатыр, сатып алды.

тұлғасына қарай:

• Негізгі (Непроизводный – нет суффикса)

Мысалы: кел, бар, айт.

• Туынды (Производный – есть суффикс)

Мысалы: амандас, ойнайды.

мағынасына қарай:

• Болымды (Утвердительный)

Мысалы: бар, кел, жаз.

• Болымсыз (Отрицательный)

Мысалы: оқымайды, айтпайды.

• Салт (Непереходный)

Мысалы: тұрады, ойлайды.

• Өздік (Переходный)

Мысалы: оқыды, көремін.

Етістік шақтары (Времена глаголов)

1. Осы шақ (Настоящее время)
• нақ (Түбір + а, е, й, ып, іп, п + жатыр/отыр/жүр/тұр) + Ж.Ж.

  Мысалы: оқып жатырмын, бара жатыр.

• ауыспалы (Түбір + а, е, й) + Ж.Ж.

  Мысалы: отырамын.



2. Келер шақ (Будущее время)
• болжалды (Түбір + ар, ер, р) + Ж.Ж.

  Мысалы: барармын.

• мақсатты (Түбір + мақ/мек, бақ/бек, пақ/пек + шы/ші) + Ж.Ж.

  Мысалы: көрмекшімін.

• ауыспалы (Түбір + а, е, й) + Ж.Ж.

  Мысалы: орындаймыз.



3. Өткен шақ (Прошедшее время)
• жедел (Түбір + ды/ді, ты/ті) + Ж.Ж.

  Мысалы: жақсы көрдім.

• бұрынғы (Түбір + ған/ген, қан/кен, ып, іп, п) + Ж.Ж.

  Мысалы: барған.

• ауыспалы (Түбір + атын, етін, йтын, йтін) + Ж.Ж.

  Мысалы: келетін.

Етістік райлары (Наклонения глаголов)

1. Ашық (Простое)

   Мысалы: барады.

2. Бұйрық (Повелительное)

   I жақ:	Мен Түбір + айын, ейін	Біз Түбір + айық, ейік
   II жақ:	Сен Түбір	Сендер Түбір + ыңдар, іңдер
   	Сіз Түбір + ыңыз, іңіз	Сіздер Түбір + ыңыздар, іңіздер
   III жақ:	Ол Түбір + сын, сін	Олар Түбір + сын, сін

   Пример разбора:

   I жақ:	Мен барайын	Біз барайық
   II жақ:	Сен бар	Сендер барыңдар
   	Сіз барыңыз	Сіздер барыңыздар
   III жақ:	Ол барсын	Олар барсын

3. Шартты (Условное)

   (Түбір + са/се + Ж.Ж.)

   Пример разбора:

   I жақ:	Мен барсам	Біз барсақ
   II жақ:	Сен барсаң	Сендер барсаңдар
   	Сіз барсаңыз	Сіздер барсаңыздар
   III жақ:	Ол барса	Олар барса

4. Қалау (Желательное)

   (Түбір + ғы/гі, қы/кі + Т.Ж.)

   Пример разбора:

   I жақ:	Менің барғым келеді	Біздің барғымыз келеді
   II жақ:	Сенің барғың келеді	Сендердің барғыларың келеді
   	Сіздің барғыңыз келеді	Сіздердің барғыларыңыз келеді
   III жақ:	Оның барғысы келеді	Олардың барғылары келеді

Тұйық етістік (Начальная форма глагола)

Түбір + у (жұрнақ).

Мысалы: бару, жазу, айту.